1.2. Kalecik’in Şekilleri : “Cik” sözü küçültme edatıdır. Yani, küçük kale demektir. Amma bu kale, göğe yükselmiş yalçın kaya üzerine inşa edilmiş bir kaledir. Duvarı altmış Mekke ziraı’dır. Dört tarafı yalçın kaya olduğundan, etrafında hendeği yoktur. Kıbleye bakan bir demir kapısı vardır. Kale içerisinde yirmi kadar ev, bir cami, bir buğday anbarı, su sarnıcı, cebhane ve altı adet şahi topcağız var. İç il olduğundan, kalesi bakımsız kalmıştır. Bütün şehir ayanı, asi ve zorba korkusundan, kıymetli mallarını bu kalede saklamışlardır. Kale ağası bu harabenin bekçiliğine memurdur. Yüksek değil. Kulelerden, sahralar zümrüd gibi görünür. Aşağı varoşu kalenin kıble tarafında olup bağ ve bahçeli, mamur bir kasabadır. Fakat etrafında sur ve duvarı yok. Bin ikiyüz kadar kiremit ve toprak örtülü evleri vardır. En güzeli, Şehsuvar Paşa Sarayıdır. Evleri kıbleye bakar. Yolları temizdir. Asla kaldırım yok. Onyedi mihrabdır. Çarşı içerisinde faydalı ve küçük hamamı var. Üç hanı, altı kahve dükkanı var. Havası çok güzel ise de, suyu iyi değildir. Şehirde üç gün kaldık. Paşa efendimiz, Şehsuvar Paşa sarayında misafir oldu. Şehsuvar Paşazade Gazi beyi üç gün okuttuğumuzdan, haremden annesi bir bohça don ve gömlek ihsan etti. Allah’a şükür, burada üç gece rahat uyku uyuyabildik. Temiz elbise giydik. Sarıca ve sekban bayrakları, baskın korkusundan şehrin dört çevresinde nöbet beklerlerdi.
1.3. Kazancı Baba Tekkesi : 1 Mehmet ÖZKAN Eğitimci 2 Evliya Çelebi Tam Seyahatname 1-2, Üçdal Neşriyat, İstanbul s.701-702 3 Kalenin ancak bir sarp yolu vardı. Batı tarafına giden meşakkatli yolun aşağısında, çarşıya yakın küçük bir yerde gömülüdür.
2- KASTAMONU VİLAYET SALNAMESİNE GÖRE KALECİK
2.1. Kalecik Kazası 3 Kaymakamlık merkezi olan kasabai mezbure vilayetin şarki cenubunda ve livanın ciheti şarkiyesinde ve 36 saat badinde ve merkez livaya 12 saat mesafededir. Kalecik kazası şarken Ankaraya tabi Keskin ve garben Kengırı ve şimalen İnallı Ballı nahiyesi ve cenuben Ankara dahilinde kasabai Zir kazaları ile mahduddur. Merkez kazanın cenubu yemininde ve 3 çeyrek mesafede Kızılırmak nam nehir cereyan etmekte olup bunun üzerinede 1,5 saat mesafede vaki olup münhedim ve olan köprünün anatı ahali ile üç köprü gözü hitam bulup diğer lüfecik dört gözünün inşası hasbel mevsim ol evvel bahar ta’lik edilmiş isede muvakkaten ıslah olunarak marin(gelip) ve abirin (geçen) ve yüklü hayvanat serbestçe mürur etmekte (geçmekte) olduğu gibi derinu(içine) kasabada vaki ve rical ve nisvana (hayvana) mahsus olup muattal (atıl) kalmış olan hamamın dahi kezalik ahali ianesiyle (yardımıyla) buküş kazanı müceddeden imal ve tamiratı icaren ve ikmal olunmuştur. Kasabai mezmure maa nevahiye 14 mahalle ve 95 garyeden ve sekenesi dahi 2500 hane beşik nüfus İslam ve 107 hane 293 nüfus Ermeniden ibarettir. Maa gurra kasabai mezkurede 55 adet cami ve mescit ve 35 mekatibi sıbyan ve 75 çeşme ve 3 şadırvan ve 4 medrese ve iki han ve 391 dükkan ve iki hamam ve bir kagir köprü ve 30 değirmen ve bir hükümet konağı ve bir telgraf hane ve birer Ermeni kilisesi ve mektebi vardır. Kasabai mezburede ashabi kerametden Nuhas (bakır) Baba ve Davut Dede ve Ali Şeyh Dede nam zevat medfun ve zaviyeleri mevcud olarak zaviyedarları tarafından ayende(gelen) ve revende(giden-yürüyen) itam olunmaktadır. Mahsulatı araziyesi hınta (buğday) şa’ir (arpa) ve kitre ve penbe (pamuk) ve kök boyadan ve sanasiyesi dahi döşemelik basma ve alaca ve havlu ve bezden ibarettir.
2.2. Nüfusu Kalecik ve Nahiyesi 4 3 Kastamonu Vilayet Salnamesi 1297 (1880) s.156-157 4 Kastamonu Vilayet Salnamesi 1286 (1869) s.126 4 Dabağhane, Ahi Kemal, Cuma, Düşkünler, Çarbak, Çanşa, Ahiler, Taşra Kale, Yenice, Ermeni Mahalleleri, Balma, Gök Ali Beyli, Gökçeviran, Dokuz Torba (Akkaynak), Hacı, Kumartaş, Kınık, Kozayağı, Ahmet Ebel, Elecik, Gül Bulaş, Minkatı, Sabane, Çandır, Afşar Karyeleri (Köyleri). 2.3. Kalecik Kazasında Görev Alan Memurlar 5 KAYMAKAM NAİB MÜFTÜ MAL MÜDÜRÜ İDARE MECLİSİ REİSİ DAVA MECLİSİ REİSİ BELEDİYE MECLİSİ REİSİ 1286 (1869) NİYAZİ EFENDİ ABDULGAFFAR EFENDİ ABDULLAH VEHBİ EFENDİ ABDULLAH ŞÜKRÜ EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ - 1287 (1870) RIZA BEY ABDULGAFFAR EFENDİ ABDULLAH VEHBİ EFENDİ ŞÜKRÜ EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ HÜSEYİN AĞA 1288 (1871) ALİ EFENDİ AHMET NURİ EFENDİ HACI ABDULLAHVEHBİ EFENDİ ŞÜKRÜ EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ HÜSEYİN AĞA 1289 (1872) SÜLEYMAN EFENDİ HAFIZ AHMET NURİ EFENDİ HACI ABDULLAH VEHBİ EFENDİ MUHAMMED ŞAKİR EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ HÜSEYİN AĞA 1290 (1873) MUHAMMED İZZET EFENDİ HALİL SIRRI EFENDİ HACI ABDULLAH VEHBİ EFENDİ MUHAMMED ŞAKİR EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ HÜSEYİN AĞA 1291 (1874) AHMET REFİK EFENDİ HALİL SIRRI EFENDİ HACI MUHAMMED MURAD EFENDİ AHMED HASBİ EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ MUHAMMED ŞÜKRÜ EFENDİ 1292 (1875) HÜSEYİN HÜSNÜ EFENDİ - HACI MUHAMMED MURAD EFENDİ AHMED HASBİ EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ AHMED EFENDİ 1293 (1876) HACI HAMDİ EFENDİ ABDÜLCELİL VEHBİ EFENDİ HACI MUHAMMED MURAD EFENDİ AHMED HASBİ EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ İBRAHİM AĞA 1294 (1877) ALİ RIZA EFENDİ ABDÜLCELİL VEHBİ EFENDİ HACI MUHAMMED MURAD EFENDİ ÖMER RIFAT EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ İBRAHİM AĞA 1295 (1878) ALİ RIZA EFENDİ ABDULLAH RAŞİD EFENDİ HACI MUHAMMED MURAD EFENDİ ÖMER RIFAT EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ HASAN EFENDİ 1296 (1879) MUHAMMED NEŞED BEY ABDURRAŞİD EFENDİ HACI MUHAMMED MURAD EFENDİ ÖMER RIFAT EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ HASAN EFENDİ 1297 (1880) MUHAMMED NEŞED BEY MAHMUD EFENDİ HACI MUHAMMED MURAD EFENDİ HASAN RIZA EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ AHMED BEY 5 Kastamonu salnamelerinden çevrilerek düzenlenmiştir. (M.ÖZKAN) 5 1298 (1881) MUHAMMED NEŞED BEY MAHMUD EFENDİ HACI MUHAMMED MURAD EFENDİ OSMAN NECİP EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ BEKİR EFENDİ 1299 (1882) MUHAMMED NEŞED BEY İBRAHİM HALİL EFENDİ MUHAMMED MURAD EFENDİ OSMAN NECİP EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB EFENDİ ŞEYH MUHAMMED NAİL EFENDİ 1302 (1885) RAİF EFENDİ İBRAHİM İHSAN EFENDİ MEHMED HALİMİ MUSTAFA HAMDİ EFENDİ KAYMAKAM BEY NAİB İBRAHİM İHSAN EFENDİ MUSTAFA AĞA 3. ANKARA VİLAYET SALNAMESİNE GÖRE KALECİK Bugün Ankara ilinin doğusunda olan Kalecik ilçesinin 19.yy’da Kalecik Kazası olarak geçen yönetim merkezi Kalecik yerleşmesidir. Kaza merkezi olan Kalecik Kasabası, Sancağın doğusundadır. Kasaba Kızılırmak Nehri’nin sol sahilinde Kırkkız Dağı’na kadar devam eden geniş saha ortasında yeralan tepelerden birinin üzerinde kurulmuştur. Kasabanın bulunduğu yer, üzerinde kale enkazı görülen tepenin yamaç ve etekleridir. Kaza merkezi fonksiyon alanları bakımından kasaba özelliği göstermektedir. Kalecik Kasabası’nda Kastamonu Salnamelerine göre 14 mahalle olup birbirini takip eden yıllarda bunların sayısında bir değişme olmamıştır. Bu mahallelerin isimleri salnamelerde olmadığından yalnızca sayısı verilmiştir. “Kasabada 5 adet cami, 12 mescit, ve bir mekteb-i rüştiye ve ibtidai ile çok sayıda sıbyan mektebi, 3 şadırvan, 4 medrese, 2 han, 200 dükkan, 2 hamam, 1 kargir köprü, çok sayıda çeşme ve değirmen, 1 hükümet konağı, 1 telgrafhane, 1 Ermeni kilisesi ve mektebi vardır. Kasabada debbağlık, demircilik ve nessaclık (dokumacılık) gibi sanatsal faaliyetler son yıllara doğru ortaya çıkmaya başlamıştır. Ayrıca yine kasabada alaca kumaşlar, kuşak ve havlu gibi ürünler imal edilirken bazı köylerde de heybe ve kilim benzeri ürünler imal edilmektedir. Burada sayılan özellikler doğrultusunda Kalecik Kazası’nın yönetim merkezi olan Kalecik yerleşmesinin kasaba özelliği taşıdığını söyleyebiliriz. Kalecik Kasabası’nda her türlü meyve ağaçları, gayet güzel bağlar ve bahçeler mevcut olup bu bağlarda üzüm ve vişnenin nefis ve alası, bahçelerde üç tanesi bir kıyye şeklinde ayva ve latif armut yetişmekte ve bundan başka “kişniş” tabir olunur ufak üzümlerle, tatlı dutu bu havalice pek meşhurdur.” 6 Yukarıdaki ifadelerden de anlaşılacağı üzere Kalecik kasabası hububat ve meyvecilik ile ün yapmıştır. Kasaba civarında meyve ağaçları oldukça fazla ve cinsleri de iyidir. Ankara Sancağı’nda 1893 tarihli Ankara Vilayet Salnamesi’nde sancağın merkez kazası ile diğer kazalarda toplam 1059 köy vardır ve bu köylerin 126 tanesi Kalecik Kazası’nda bulunmaktadır. Tespit edilen köylerin dağılımı şu şekildedir. Merkez kaza olan Ankara 66 Ankara Vilayet Salnamesi 1311, s.281-2 ( akt. Yıldırım, Birsen Edanur) 6 Kazası’na bağlı 41 köy, Ayaş Kazası’na bağlı 42 köy, Beypazarı Kazası’na bağlı 53 köy, Sivrihisar Kazası’na bağlı 90 köy, Nallıhan Kazası’na bağlı 63 köy, Haymana Kazası’na bağlı 141 köy, Bâla Kazası’na bağlı 85 köy, Zir Kazası’na bağlı 109 köy, Çubukabad Kazası’na bağlı 82 köy, Kalecik Kazası’na bağlı 126 köy, Yabanabad Kazası’na bağlı 178 köy ve Mihalıçcık Kazası’na bağlı 49 köy mevcuttur. Kalecik Kazasına bağlı köylerin adları liste halinde Ek 1’de verilmiştir.
4. KASTAMONU, AYDIN, HÜDAVENDİGAR VE ANKARA(BOZOK) VİLAYETLERİNİN İDARİ TAKSİMATINDA KALECİK (1272-1328H) Kalecik Kazası sancağın en doğusunda yer almakta olup, kazanın batısında Çubukabad Kazası, kuzeyinde Sungurlu Kazası, doğusunda Keskin Kazası, güneyinde ise Bâla Kazası mevcuttur. Kalecik Kazası 1891 yılında Kastamonu Vilayeti’nin Kengiri Sancağı’ndan ayrılarak Ankara Sancağı’na bağlanmıştır.1891 ile 1894 yılları arasında kazada 1 nahiye 131 köy bulunmaktadır. 1902 ile 1908 yılları arasında kazada 2 nahiye ve 136 köy bulunmaktadır ancak bu yıllar arasındaki salnamelerde köylerin nahiyelere dağılımı zikr edilmemiştir. 1909 ve 1910 yıllarında ise 2 nahiye 124 köy vardır. 7 Bu köylerin 50 tanesi Nefs-i Kalecik’e bağlıdır. Geri kalan köylerin 22 adedi İnallu-Bal u Nahiyesi’nden, 59’u da Keskin Kazası’ndan bağlanan köylerdir. Kalecik Kazası’na 1896 yılında Kugir Nahiyesi bağlanarak nahiye sayısı 2’ye yükselmiştir. 1902-1909 yılında ettiğimiz belgeler çalışma dönemimiz içerisindeki Kalecik Kazası’nın kaza statüsünde herhangi bir değişimin olmadığını doğrular niteliktedir. Kalecik (Kurupazar) Kazası’nda ise 17.226 kadın 17.550 müslüman erkeğin olduğu belirlenmiştir. Kazanın toplam nüfusu 35.258’dir. Kalecik Kazası sahip olduğu nüfusla Ankara Sancağı’nın ikinci kalabalık kazası durumundadır. Bu nüfusunda 17.453’ü kadın 17.805’i erkektir. 1881 tarihinde gerçekleştirilen teferruatlı nüfus grupları ve sancaklara göre dağılımın 1906’da ve 1914’deki verilerle karşılaştırılmasını sağlamak için bir tablo oluşturma gereksinimi kaçınılmazdır (Karpat 1984: 126-127, 162-163, 172- 173). Böylelikle veriler birebir karşılaştırılarak hangi bölgede nüfusun seyrinin nasıl şekillendiği belirlenecektir (tablo 1). Tablo 1: Kalecik Kazası’nda 1876-1907 Yılları Arasında Nüfusun Gelişimi 7 G. Erdem.2001,Kastamonu, Aydın, Hüdavendigar ve Ankara(Bozok) Vilayetlerinin İdari Taksimatı(1272-1328h),s,86. 7 SENE İSLAM RUM ERMENİ YAHUDİ BİLİNMEYEN 8 TOPLAM 1870-71 7244 314 - 7558 1872-73 16689 314 17003 1873-74 16677 314 16991 1876-77 16689 314 17003 1877-78 16689 314 17003 1878-79 16689 314 17003 1879-80 16689 214 16903 1880-81 9170 330 9500 1881-82 293 1882-83 5000 293 5293 1883-84 5000 293 5293 1886-87 17577 1 499 1 4 18082 1891 17900 261 18161 1893 34681 479 35862 1900 37669 612 38285 1902 38130 605 38735 1907 45554 696 46250
4.1.KAZANIN NÜFUSU UMUMİYESİNİN 1885 YILINA ÖRNEK GÖRE DAĞILIMI 9 YABANCI YERLİ KADIN ERKEK KADIN ERKEK İCMAL İSLAM 50 79 8800 8648 17577 RUM - 1 - - 1 ERMENİ 2 18 227 252 499 YAHUDİ - 1 - - 1 TABİİ ECNEBİ İLE TABİİ MEŞKUK (ŞÜPHELİ) BULUNANLAR - - 1 3 4 YEKUN 52 99 9028 8903 18082 8 Tabii şüpheli bulunan 9 Kastamonu Vilayet Salnamesi 1302 (1885) s.463 8 Ankara Sancağı’nın 1300-1325 tarihleri arasında nüfus gelişimini gösteren bu tabloda birbirini takip eden yıllarda düzenli bir artışın olduğu görülmektedir. Yalnız 1883-1891 tarihleri arasında nüfusun yaklaşık üç kat artması coğrafi açıdan doğal bir artış olarak gözükmemektedir. Bu durum araştırılması gereken bir konudur ve bunun başka nedenlerinin olduğu çok açıktır. Bu durum salnamelerde yazılmamış nüfuslarında olduğunu göstermektedir. Nüfusun bir kısmının kayda geçmemiş olması idari bölünüşün değişmiş olmasıyla yada nüfus kaydına yeni başlanmış olması sebebiyle açıklanabilir. Ayrıca bu tarihlerde saha göç almış da olabilir. Kalecik Kazası 1891 yılında Kastamonu Vilayeti’nin Kengirli Sancağı’ndan ayrılarak Ankara Sancağı’na bağlandığı için kazanın bu tarihten önceki nüfusu verilmemiştir. Kazada müslim ve gayrimüslim nüfus birbirine paralel bir artış göstermiştir.
4.2. 1891-1895 Yılları Arası Yol Çalışmaları 1891 yılına ait Ankara Vilayet Salnamesi’ne göre vilayet dahilinde yapılmış olunan yollar toplam olarak 1.337 kilometredir. 10 Bu yolların yapımında yöre mülki yöneticilerinin başarıları ve üstün gayretleri göze çarpmaktadır. 1892 yılında Ankara vilayet merkeziyle kazalarda yapılan şose yol çalışmaları şu şekilde olmuştu: Çankırı’dan Ankara’ya Kalecik ve Çubukabad kazaları dahilinde 23.000 metre toprak ve 10.000 metre şose yola, 7.000 metre şose yolu eklenmişti. 11 a.Kuzeydoğuya doğru, Amasya’ya giden yol. Mesafe taşları Kalecik civarında bulunmuştur. b.Kuzeydoğuya doğru, Gangra (şimdi Çankırı)’ya giden yol. Mesafe taşları; İravlı, Topoğlu Çiftliği, Elecik, Şemseddin, Martköyü, mevkilerinde bulunmuştur”. 12 Örneğin 1896 yılında Sungurlu’dan Yozgat’a kadar bir telgraf hattının yapımı için yardım toplandığını 13 ve Kalecik Kazası’nın telgraf hattının onarımı için ihale açıldığını görüyoruz. 14 (Tuğluca2003:91-92) 10 Ankara Vilayet Gazetesi, Nr.928, “Üç Yüz Sekiz Senesi Zarfında Merkez Vilayete Mülhak Kazalarda İnşa Olunan Şose Yol ve Köprüleri”, 16 Kanun-ı Evvel 1308 (1892), s.2. (akt: Güler,Y) 11 Tuğluca 2003:71 (akt :Güler,Y.) 12A. Erzen.1946, İlkçağda Ankara, s, 30-1-2. (Akt. Yıldırım, Birsen Edanur) 13 Ankara Vilayet Gazetesi, Nr.1069, “Saye-i Ümranvaye-i Cenabı Padişahide Sungurlu Kazasından Yozgat’a temdid kılınan telgraf hattının...”, 6 Mayıs 1312 (1896), s.1.( Akt. Güler, Y) 9
4.3. KALECİK KAZASI DAHİLİNDE BULUNAN MEDRESELER 15 1898 tarihli Maarif Salnamesi’ne göre Ankara merkez sancağına bağlı olanlar; rüştiyeler 16 adettir. 16 Kalecik Mekteb-i Rüştiyesi’de bunların arasında sayılmaktadır. Mevkii Esamesi : Esamei Müderris: Müderrislerin Esamesi: Talebe-İ Miktar: Kalecik Hasan Bey Medresesi Hacı Abdullah Efendi 30 Kalecik İç Daire Medresesi Şeyh Nail Efendi 25 Kalecik Dış Daire Medresesi Emin ve Amir ve Abdullah Efendiler 30
4.4. KALECİK KAZASI DAHİLİNDE BULUNAN ORMANLAR VE YETİŞTİRİLEN HAYVANLAR 1893 tarihli Ankara Vilayet Salnamesi’ne göre 1890 tarihi itibarıyla Ankara’nın kapsadığı ormanların istatistiki cetveli tablo II’dedir. 17 Bu tabloda gösterildiği gibi vilayet içerisinde bulunan ve devlet malı olan ormanların kapsadığı alan sarıçam, karaçam, köknar, kavak, ardıç ve meşeden oluşmaktaydı. Bu tabloda zikredilen ormanların en önemli kısmı, Yozgat ve Ankara sancaklarında bulunan Akdağ, Yabanabad, Şorba ve Mihalıççık ormanlarıydı. Bu ormanlardaki ağaçlar her çeşit kereste yapımına elverişliydi. Beypazarı, Nallıhan, Çubukabad, Çorum, Sungurlu kazalarındaki sarıçam ve karaçam ağaçları % 50 oranında değişik çapta kereste yapımına elverişliydi. Diğer kazaların ormanlarında bulunan meşe ve kavak ağaçları da yakıt olarak kul anılmaktaydı. Vilayet içerisindeki diğer orman ve dağlarda ot olarak kerte, salep ve kökboyası ve bu gibi ürünler yetişmektedir. Bu otlardan, yöre ekonomisi ihale ile yaklaşık yüzbin kuruş gelir elde etmekteydi. 18 Tablo II: Ankara Vilayeti’nin Kapsadığı Ormanların İstatistiki Tablosu (1890) 14 Ankara Vilayet Gazetesi, Nr.1071, “Kalecik telgraf hattı tamiratı…”, 27 Mayıs 1312 (1896), s.2. ( Akt. Güler, Y) 15 Kastamonu Vilayet Salnamesi 1286 (1870-71) s.80 16 Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, H.1316 (1898), ss.852-855. (Akt: Güler,Y) 17 601 Ankara Vilayet Salnamesi, H.1308/1309 (1891), s.305. (Akt: Güler,Y) 18 602 Ankara Vilayet Salnamesi, H.1308/1309 (1891), s.305. (Akt: Güler,Y) 10 KAPSADIĞI AĞAÇLARIN CİNSİ ORMANLARIN İSMİ VE YERİ METRE KARESİ ÜRETİLEN VE İHRAÇ EDİLEN KERESTE ELDE EDİLEN GELİR CERİB ADET KURUŞ KARA MEŞE, PALAMUT MEŞESİ Kalecik Ormanları 1.200 - - Tablo III: Ankara Vilayeti’nin 1888-1903 Yılları Arası Koyun ve Keçi Miktarı KAZA 1888 YILI 1903 YILI KOYUN (ADET) TİFTİK KEÇİSİ (ADET) KOYUN (ADET) TİFTİK KEÇİSİ (ADET) Kalecik Kazası 47.993 72.807 84.250 86.320 5. KALECİK’TE MEDFUN BULUNAN ZATLAR 19 5.1.BABA NAHHAS ANKARAVÎ (BEDREDDİN EFENDİ) Hacı Bayram-ı Veli’nin halifelerindendir. Sicilli Osmani’de isminin Bedreddin ve Bayrami tarikatine mensup olduğu kayıtlıdır. “Baba Nahhasi” olarak da bilinen Bedreddin Efendi bir bakırcı ustasıdır. Şeyh Baba Nahhas hakkında şakayık’da övgü ile bahsedilir: “Şeyh Baba Nahhasi-i Ankaravî, Hacı Bayram-ı Velî’nin irşat kılavuzluğunun yardımıyla tasavvufun gizli sırlarına vakıf olup bu yolun sonuna ulaşmıştır. Vücudunun bakırını Hacı Bayram-ı Velî’nin irşat cevheriyle saf altın yapıp mutluluk kimyasını kazanmıştır. Allah aziz sırrını kutlu ve mutlu eylesin.”Bedreddin Efendi (Baba Nahhasi-i Ankaravî) “Baba Demur” lakabı ile de anılmaktadır. Fatih Sultan Mehmed Han’ın saltanatının ilk yıllarında vefat etmiştir. 1907 yılı Ankara Vilayeti Sâlnâmesi’nde Baba Nahhas’ın mezarının Kalecik ilçe merkezinde olduğu zikredilir. 20 Günümüzde mezarı bilinmemektedir. 19 Manevi Mimarlarıyla Ankara; ANKARA TARİHİ VE KÜLTÜR DİZİSİ :5 ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2007 20 Fuat Bayramoğlu, HacıBayram-ı Veli Yaşamı-Soyu-Vakfı, c.I, TTK Yay., Ankara, 1989, s. 49. 11 5.2.KAZANCI BABA Kalecik ilçe merkezinde türbesi bulunan manevi erlerdendir. Halk arasında “Kazancı Baba” olarak bilinir. Hayatı ve kişiliği hakkında kaynaklarda bilgi yoktur. Halk arasında Kazancı Baba’nın, Fatih Sultan Mehmed’in Tüfekçibaşısı ve Rufai şeyhi olduğu söylenir. Evliya Çelebi “Seyahatnamesi”nde “Kazancı Baba Sultan ziyareti: Kalenin ancak bir sarp yolu vardır. Batı tarafına bakar kapısına gidecek çetin yolun aşağısında çarşıya yakın bir ufak tefek yerde medfundur. Allah sırrını aziz eylesin.” ifadesini kullanır. 21 5.3.ALIŞOĞLU : Kalecik ilçesinin Kale Mahallesinde türbesi bulunan Alişoğlu’nun, Horasan’dan gelen bir Nakşibendi şeyhi olduğu halk arasında söylenmektedir. Kalecik’e ne zaman geldiği ve Hayatı hakkında bir bilgi bulunmamaktadır. Halkın saygı gösterdiği ulu kişilerdendir. 22 6. ÇANKIRI TARİHİNDE KALECİK Kasım Beyin 1464’den sonra ölmesiyle Çankırı tamamıyla Osmanlı yönetimine girdi. Çankırı, Osmanlı idari teşkilatında Anadolu eyaletine bağlı bir sancak merkezi oldu. II. Beyazid’in oğullarından Alemşah’ın oğlu Osman Çelebi de, bir süre Çankırı’da sancakbeyi oldu. XVI. yüzyılda Çankırı merkez kaza dışında sekiz kazası vardı. Bunlar Koçhisar, Milan, Kurşunlu, Çerkeş, Tosya, Kargu, Kalecik ve Karıpazarı kazaları idi. Daha sonra bunlara Keskün nahiyesi de ilave edildi. Muhtemelen XIX. yüzyıla kadar bu durumunu korumuştur. 23 Çankırı Osmanlı döneminde ana ulaşım yollarının dışında kaldığından fazla gelişememiştir. Ekonomik yaşamda geleneksel üretimi biçimi sürmüş, buna bağlı olarak da önemli bir nüfus hareketliliği olmamıştır. XIX. yüzyılın ilk yarısında Çankırı, Ankara Vilayeti’ne bağlı iken, ikinci yarısında, yeni idarî ve mülkî yapılanmaya paralel olarak 1846 21 Halit Cevri Aslangil-Halil Hamdi Ekiz, Kalecik’in Tarihi, Kalecik Kültür Der. Yay., Ankara, s. 15. 22 Halit Cevri Aslangil-Halil Hamdi Ekiz, Kalecik’in Tarihi, Kalecik Kültür Der. Yay., Ankara, s. 15. 23 J. H. Mordtmann “Çankırı”, İA, III, s. 357-358; İ. Şahin, “Çankırı”, s. 216-217. ( Akt. Akkaya, N.) 12 yılında Kastamonu vilayetine bağlanmıştır. Bu dönemde Kastamonu vilâyetine Çankırı ile birlikte Sinop ve Bolu sancakları da bağlıdır. Çankırı, XIX. yüzyılda merkez kaza ile birlikte üç kaza yani Çankırı, Kalecik ve Çerkeş dışında yedi nahiye ve 714 köyden oluşmaktaydı. 1894 yılı salnamesine göre Çankırı merkez kazaya Koçhisar (Ilgaz), Şabanözü ve Tuht (Yapraklı) nahiyeleri, Çerkeş kazasına da Karacaviran, Bayındır ve Ovacık nahiyeleri bağlıdır. Çankırı sancağına dönem dönem Kalecik ve İskilip kazaları da bağlanmıştır. 24 Millî Mücadele İnebolu-Kastamonu-Ankara hattı, şu güzergâhı takip ediyordu: İnebolu, Küre, Ecevit, Seydiler, Devrekani, Halkacılar, Şeker Köprü, Kastamonu, Beşdeğirmenler, Ilgaz, dibi, Ilgaz, Çomarın, Yenice köy, Kazancı, İnköy, Gündoğdu, Çankırı, Çandır, Kızılkaya, Kalecik ve Ankara. Coğrafi ve tarihi şartların şekillendirdiği bu yol hattının bugünde büyük ölçüde aynı güzergâhı takip ettiği gözlenmektedir. İnebolu-Ankara hattında Yolcu Konaklaması ve güvenlik için çok sayıda han, otel ve karakol bulunmaktaydı. Bunların bir kısmı Millî Mücadele sırasında yapılmıştı. Bu barınak ve güvenlik noktaları şunlardı: Merkez İnebolu Sübyan Çavuşun Oteli, Merkez -Küre Ahmet Çavuşun Oteli, Ecevit Herif Kâmil, Üyük Hanı, Ödemiş Hanı, Şeydiler Yumurtacı Hüseyin Ağa Hanı, Beşdeğirmenler, Ilgaz Dibi Otelleri, Ilgaz dağ doruğunda Jandarma Karakolu, Çomarın, Yeniceköy, Kazancı Hanları, Kale Hanı, İnköy Hanları, Gündoğdu Jandarma Karakolu, Çankırı Hacı Kadir, Hafız Ağa Hanları, Hacıbey, Kalecik Yeni Han ve Ankara Taş Misafirhanesi İstiklâl Savaşı süresince Milli Mücadele yıllarında sahip olduğu stratejik konumu milli mücadele lehine kullanan Çankırı’nın yollarının yapımına, mevcut yolların iyileştirilmesine Cumhuriyet’le birlikte başlanmıştır. Öncelikle, gölgesinde büyümeye çalıştığı genç cumhuriyetin genç başkenti ile olan yolu 1926 yılında yapılmaya başlanmıştır. 25 Bugün Kuzey Anadolu’dan geçen ve doğu illerimizle Samsun’u İstanbul’a bağlayan yollardan biri olan bu yol Ilgaz, Kurşunlu, Çerkeş, Eskipazar arazisinden Gerede’ye Bolu’ya geçmektedir. Yol, ilk defa 1926 yılında Vali Bekir Sami Baran tarafından açılmıştır. Bunu müteakiben, Çankırı-Kalecik yolu yapımı için 30.000 lira tahsis edilmiş ve yapımına başlanmıştır. 26 24 İ.Şahin, “Çankırı”, s. 217; Çankırı’nın Türk idaresine geçiş için bkz. Ömer Türkoğlu (Hazırlayan), Salnamelerde Çankırı, Kastamonu Vilayeti Salnamelerinde Çankırı (Kengırı) Sancağı ( 1869- 1903 ),Çankırı Valiliği, Çankırı, 1999, s.XII. ( Akt. Akkaya, N.) 25 132BDA, 030 18 01, 027 72 7. ( Akt. Akkaya, N.) 26 133BDA, 030 01 01, 028 00 10. ( Akt. Akkaya, N.) 13 Kararname 27 Baş Vekâlet Mu’amelat Müdiriyeti Yolların tevhidi hakkındaki kanun ahkâmına tevkifen 927 senesi muvazene-i umumiye inşaat ve tamirat müte’aciyle tahsisatında otuz bin liranın Ankara- Kalecik yolu ile Gömleksiz (Kömleksiz) Köprüsü ve yirmi bin liranın Çankırı- Kalecik yolu ve keza yirmi bin liranın cem’an yetmiş bin liranın muaveneten tahsis ve i’tası, Dâhiliye ve Nafia Vekâlet-i Celilelerinin 23/2/928 tarih ve 326 numrulu müşterek tezkereleriyle vuku' bulan teklifi üzerine İcra Vekilleri Heyetinin 26/ Şubat/ 928tarihli içtimasında tasvip ve kabul olunmuştur. Reis-i Cumhur 26/ Şubat/ 928 Gazi 7. ŞAPKA İNKILABI, ATATÜRK ve KALECİK 28 Mustafa Kemal Atatürk, 23 Ağustos 1925 günü sabahın erken saatlerinde yeni bir Anadolu gezisine çıkıyordu. İki otomobil hazırlanmıştı. Birine Atatürk, Kütahya Milletvekili Nuri (Conker) Rize Milletvekili Fuat (Bulca), ötekine Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Tevfik (Bıyıklıoğlu), Başyaver Rusuhi, Yaver Muzaffer (Kılıç), Muhafız Birliği Komutanı İsmail Hakkı (Tekçe), Özel Kalem’den Lütfi Bey bindiler. Yaverler ve İsmail Hakkı (Tekçe)’nın dışında herkes sivil ve şapkalı idi. Bu gezinin özelliği de Kastamonu ve İnebolu’da Şapka Devrimini fiilen başlatmaktı. Atatürk'ün Çankırılılar tarafından karşılanması ve ağırlanması o sıralar Türk Ocağı Başkanı ve Anadolu Ajansı muhabiri olan Tahsin Nahit Uygur tarafından, kendi gazetesi olan ve o tarihte Çankırı'da yayınlanan Necat Gazetesi’nde şöyle anlatılmıştır: "Kalecikten sonra Çankırı sınırı olan Tüney'in Çandır Hanı’nda Atatürk, Çankırı mebusları Ziya, Talat Onay, Rıfat, Vali Cemil, Operatör Miralay Refik, Topçu Alay 27 134BDA, 030 18 01, 027 83 15. ( Akt. Akkaya, N.) 28 Mustafa Selim İmece ( Derleyen), Atatürk’ün Şapka Devriminde Kastamonu ve İnebolu Seyahatleri 1925, “Ankara’dan Çıkış Kastamonu’ya Geliş”, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1959. s.26 ( Akt. Akkaya, N.) 14 Komutanı Kaymakam (Yarbay) Osman, Halk Fırkası Reisi Müftü Ata, Belediye Başkanı Cemal, Türk Ocağı Reisi Tahsin Nahit Uygur beylerden oluşan bir heyet tarafından karşılandı". 29 Karşılamada bulunan Çankırı milletvekili Ahmet Talat Onay'ın hatıra defterinde şunlar kayıtlıdır: “Otomobilden inen Paşa, şapkası elinde olduğu halde teker teker elimizi sıktı. Biz de kalpaklarımızı çıkardık. Vali Bey, Müftü Efendi’yi Halk Fırkası Başkanı diye tanıtınca, Hem müftü, hem parti başkanı nasıl olur? diye sordu. Hepimizi ayrı ayrı süzerken, hani sizin şapkanız dedi. Hepimiz bu soru karşısında şaşırmıştık. Başınızda şapkayla buyuracağınızı bilseydik biz de birer şapka tedarik ederdik, dedim....”. 30 Karşılama heyetinde bulunan Tahsin Nahit Uygur, İstanbul'dan bir şapka getirttiğini ve Atatürk'ü Çankırı sınırında heyetin diğer üyeleri ile birlikte karşılarken kendisinin şapkalı olduğunu ve bunun için Atatürk'ün özellikle Çankırı milletvekillerine bu soruyu sorduğunu, Kastamonulu gazeteci Aziz Demircioğlu'na anlatmıştır. Bu da gösteriyor ki, Şapka İnkılâbı ismen ve fiilen, Çankırı'da başlatılmıştır. Nitekim irticalen de olsa Atatürk, Çankırı milletvekillerini, şapkalı olmadıkları için sorguya çekmiştir. Yani kendisiyle birlikte onların da şapka giymiş olmaları gerektiğini vurgulamıştır. Çankırı İl Yıllığı’nda Atatürk’ün Çankırı’ya gelişi şu ifadelerle ele alınmıştır. Atatürk ve arkadaşları yolda Kalecik’e uğradılar. Tüney Hanı’na geldikleri zaman Çankırı Valisi Cemil, Çankırı Milletvekillerinden Talat, Ziya ve Rifat beyler, Çankırı Belediye Başkanı ve daha başkaları Atatürk’ü karşıladılar. Öğleye doğru Çankırı’ya giriyorlardı. İnebolu-KastamonuAnkara hattının bir anda çok önem kazanıp adeta bir hayat damarı haline gelmesi güvenli oluşunun dışında coğrafi olarak elverişli bir güzergâh oluşuydu.
31 8. KALECİK KAZASI NDA ORTALAM SICAKLIK DEĞERLERİ Kalecik’de ise en yüksek sıcaklık (+)30/(+)39 derece arasında değişirken, en düşük sıcaklık (-)10/(-)12 derece arasında değişmektedir. 32 29 Nejat Gazetesi, 27 Ağustos 1341, Sayı: 77. ( Akt. Akkaya, N.) 30 169 Ahmet Talat Onay, Milli Mücadele Yazıları, Haz. Cemal Kurnaz-Şefika Kurnaz, İstanbul,1995. s.62( Akt. Akkaya, N.) 31 AKKAYA Nurçin TAŞRADA BİR DEĞİŞİM ÖRNEĞİ: CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA ÇANKIRI (1923–1939) KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ KIRIKKALE-2008 32 Ankara Vilayet Salnamesi 1325,s.152. ( Akt. Güler, Y) 15 9. Şive 33 Türkçenin Kalecik ilçesinde kullanılan şivesinin Batı Anadolu ağızları içindeki konumu Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) adlı çalışmasına göre şöyledir: 3.” Batı Anadolu ağızları 3.8. Ankara, Haymana, Balâ, Şereflikoçhisar, Çubuk, Kalecik, Kırıkkale, Kızılırmak, Çorum, Yozgat, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Kayseri, Şarkışla, Gemerek” 10. KALECİK KAZASINA BAĞLI KÖYLERİN YERADI 1311 (1893) 34 ANKARA KALECİK KY AHMEDADİL ANKARA KALECİK KY AKYÜREK ANKARA KALECİK KY AKYÜREK VE KIZILKAYA ANKARA KALECİK KY AZAK ANKARA KALECİK KY ESAYİŞ MEA KARA ANKARA KALECİK KY İSHAKCA ANKARA KALECİK KY ESKİ MEA ŞEYH VE ANKARA KALECİK KY MENASİTR 33 Karahan Leyla Prof. Dr.; Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması ; Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996 34 Yıldırım Birsen Edanur ANKARA SANCAĞI’NIN TARİHİ COĞRAFYA BAKIMINDAN YERLEŞME VE NÜFUSU (1871-1907) Yüksek Lisans Tezi, ANKARA ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA (TÜRKİYE COĞRAFYASI) ANABİLİM DALI Ankara-2006 16 ANKARA KALECİK KY EŞMEDERE ANKARA KALECİK KY AĞRAK ANKARA KALECİK KY AĞAYELİ ANKARA KALECİK KY AFŞAR ANKARA KALECİK KY AKTEPE ANKARA KALECİK KY AKÇATAŞ ANKARA KALECİK KY AKÇAKAVAK ANKARA KALECİK KY AKGÖZİLE ANKARA KALECİK KY AKKAYA ANKARA KALECİK KY ELECİK ANKARA KALECİK KY İMAMOĞLU ÇEŞME ANKARA KALECİK KY EMİRLER ANKARA KALECİK KY İNBARDERE ANKARA KALECİK KY AVKAZ ANKARA KALECİK KY AVLAKLI ANKARA KALECİK KY ULAŞ OYURCA ANKARA KALECİK KY AYDINŞEYH 17 ANKARA KALECİK KY İYNEGAZİLİ ANKARA KALECİK KY AYVADAYI ANKARA KALECİK KY BALIŞEYH ANKARA KALECİK KY BEŞBIÇAK ANKARA KALECİK KY BATTALBEY ANKARA KALECİK KY GİVESTANLU ANKARA KALECİK KY TEİDATLU ANKARA KALECİK KY BUHRUNK ANKARA KALECİK KY BİYKAYDIN ANKARA KALECİK KY PAPAS ANKARA KALECİK KY YAZARCIK ANKARA KALECİK KY TİLKİ ANKARA KALECİK KY TIMARLU ANKARA KALECİK KY TİMUTTAŞ ANKARA KALECİK KY CACIKLAR CANDIR VE YAZI BEKAR VE KÜRTKÖY ANKARA KALECİK KY ÇALISOBA 18 ANKARA KALECİK KY ÇÖTELERÇİFTLİĞİ ANKARA KALECİK KY HASBALA ANKARA KALECİK KY HACILAR ANKARA KALECİK KY HACI VE ORMAN ANKARA KALECİK KY HASINLU ANKARA KALECİK KY HALLACLI VE DANACI ANKARA KALECİK KY MEYDAN ANKARA KALECİK KY HASYAZI ANKARA KALECİK KY HIZIRŞEYH ANKARA KALECİK KY HALFET ANKARA KALECİK KY HAMZALI ANKARA KALECİK KY DİKMEN ANKARA KALECİK KY RASULOĞLU VE YENİCE ANKARA KALECİK KY SERACIK SELAMLI ANKARA KALECİK KY ŞEMSEDDİN ANKARA KALECİK KY ŞEYHŞAMİSAĞİR ANKARA KALECİK KY SARİMBEY 19 ANKARA KALECİK KY ŞEYHŞAMİKEBİR ANKARA KALECİK KY SARIKIZLI ANKARA KALECİK KY SOFİLER ANKARA KALECİK KY SAĞHALİLİNÇELÜ ANKARA KALECİK KY TALİPOĞLU VE YUĞRA ANKARA KALECİK KY TAVŞANCIK ANKARA KALECİK KY DOKUZTOBRA ANKARA KALECİK KY ELMALIŞEYH ANKARA KALECİK KY ALİBEYLİ ANKARA KALECİK KY ALİŞEYHLÜ ANKARA KALECİK KY DANACI ANKARA KALECİK KY KIRAŞLI ANKARA KALECİK KY KAYUL ANKARA KALECİK KY KARKIN ANKARA KALECİK KY KAZMACA ANKARA KALECİK KY KAVŞID ANKARA KALECİK KY KAVAKLU 20 ANKARA KALECİK KY KARAALLU ANKARA KALECİK KY KAYACAKAYA ANKARA KALECİK KY KARAKISIK ANKARA KALECİK KY KARALARŞEREFLİSİ ANKARA KALECİK KY KARAMURSEL ANKARA KALECİK KY KARIK ANKARA KALECİK KY KALIÇAK ANKARA KALECİK KY KALECİK VE ÇUKUR ANKARA KALECİK KY KALEKIŞLA ANKARA KALECİK KY KETEK(KINIK) ANKARA KALECİK KY KOCABABA ANKARA KALECİK KY GÖREMEZ ANKARA KALECİK KY KORİ ANKARA KALECİK KY KURACILU VE TAİDATLU ANKARA KALECİK KY KOZAYAĞI ANKARA KALECİK KY KOZYENİKIŞLA ANKARA KALECİK KY KUŞÇULU 21 ANKARA KALECİK KY KULAKSIZ ANKARA KALECİK KY KOCA VE OSMANAĞAÇİFTLİĞİ ANKARA KALECİK KY KUMARKAŞ ANKARA KALECİK KY KOYUCAK ANKARA KALECİK KY KOYUNBABA ANKARA KALECİK KY KAYACALİLİNCELÜ ANKARA KALECİK KY KAYIKARAOĞLU ANKARA KALECİK KY GAHDALU ANKARA KALECİK KY KİÇİLÜ ANKARA KALECİK KY KEKLİCEK ANKARA KALECİK KY GELBULAŞ ANKARA KALECİK KY KEMALLU VE KUŞÇULU ANKARA KALECİK KY KÖSETARAK ANKARA KALECİK KY KÖKÇEVİRAN ANKARA KALECİK KY GÖKDERE ANKARA KALECİK KY KÖL(GÖL) ANKARA KALECİK KY MAHMUDLAR 22 ANKARA KALECİK KY MAHMUDLARŞEREFLİSİ ANKARA KALECİK KY MÜŞTAK ANKARA KALECİK KY MÜNKATİĞ ANKARA KALECİK KY HELALLU ANKARA KALECİK KY YALM ANKARA KALECİK KY YAHŞIHAN ANKARA KALECİK KY YEŞİLLÜ ANKARA KALECİK KY YAĞKUBHASSAN ANKARA KALECİK KY YENİCEKALECİK ANKARA KALECİK KY YENİCEKESKİN ANKARA KALECİK KY YENİÇELİ ANKARA KALECİK KY YOZYENİ ANKARA KALECİK KY POLATLI ANKARA KALECİK KY KANDIROĞLU ANKARA KALECİK KY SAĞBAZAR 23
KAYNAKÇALAR : 1- GÜLER, Yusuf; ANKARA VİLAYETİ’NDE İDARİ YAPININ, YÖREDEKİ SOSYOEKONOMİK YAPIYA OLAN ETKİLERİ (1880-1919) ,Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi Samsun,2007 2- İmece, Mustafa Selim; ( Derleyen), Atatürk’ün Şapka Devriminde Kastamonu ve İnebolu Seyahatleri 1925, “Ankara’dan Çıkış Kastamonu’ya Geliş”, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1959. s.26 3- Yıldırım, Birsen Edanur; ANKARA SANCAĞI’NIN TARİHİ COĞRAFYA BAKIMINDAN YERLEŞME VE NÜFUSU (1871-1907) Yüksek Lisans Tezi, ANKARA ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA (TÜRKİYE COĞRAFYASI) ANABİLİM DALI Ankara-2006 4- Nejat Gazetesi, 27 Ağustos 1341, Sayı: 77. 5- Onay, Ahmet Talat; Milli Mücadele Yazıları, Haz. Cemal Kurnaz-Şefika Kurnaz, İstanbul,1995. s.62 6- AKKAYA, Nurçin; TAŞRADA BİR DEĞİŞİM ÖRNEĞİ: CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA ÇANKIRI (1923–1939) KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ KIRIKKALE-2008 7- Mordtmann, J. H.; “Çankırı”, İA, III, s. 357-358; İ. Şahin, “Çankırı”, s. 216-217. 8- İ.Şahin, “Çankırı”, s. 217; Çankırı’nın Türk idaresine geçiş için bkz. Ömer Türkoğlu 24 (Hazırlayan), Salnamelerde Çankırı, Kastamonu Vilayeti Salnamelerinde Çankırı (Kengırı) Sancağı ( 1869- 1903 ),Çankırı Valiliği, Çankırı, 1999, s.XII. 9- Ankara Vilayet Gazetesi, Nr.1069, “Saye-i Ümranvaye-i Cenabı Padişahide Sungurlu Kazasından Yozgat’a temdid kılınan telgraf hattının...”, 6 Mayıs 1312 (1896), s.1. 10- Ankara Vilayet Gazetesi, Nr.1071, “Kalecik telgraf hattı tamiratı…”, 27 Mayıs 1312 (1896), s.2. 11- Ankara Vilayet Salnamesi 1325,s.152. 12- Kastamonu Vilayet Salnamesi 1286 (1870-71) s.80 13- Kastamonu Vilayet Salnamesi 1297 (1880) s.156-157 14- Kastamonu Vilayet Salnamesi 1302 (1885) s.463 15- Manevi Mimarlarıyla Ankara; ANKARA TARİHİ VE KÜLTÜR DİZİSİ :5 ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2007 16- Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996)
Yorumlar
Yorum Gönder